Zakaz prowadzenia działalności gospodarczej, jako konsekwencja przestępstwa, niejednokrotnie może być dla oskarżonego znacznie bardziej dolegliwa niż sama kara. Może bowiem prowadzić do braku możliwości zarobkowania i konieczności poszukiwania innego zawodowego zajęcia. 

Z naszego artykułu dowiedzą się Państwo w szczególności kiedy sąd karny może orzec zakaz prowadzenia określonej działalności gospodarczej oraz w wypadku skazania za jakie przestępstwa skazany nie może pełnić funkcji w zarządzie oraz radach nadzorczych spółek. 

Zakaz prowadzenia działalności gospodarczej a zakaz pełnienia funkcji w zarządzie i radzie nadzorczej

Zakaz prowadzenia określonej działalności gospodarczej jest środkiem karnym. Został on uregulowany w art. 39 pkt 2 oraz art. 41  § 2 Kodeksu karnego. Zgodnie z tymi przepisami sąd może orzec zakaz prowadzenia określonej działalności gospodarczej w razie skazania za przestępstwo popełnione w związku z prowadzeniem takiej działalności, jeżeli jego dalsze prowadzenie zagraża istotnym dobrom chronionym prawem. 

Z kolei zakaz pełnienia funkcji członka zarządu i członka rady nadzorczej nie wynika z Kodeksu karnego a Kodeksu spółek handlowych. W art. 18  § 2 tego drugiego aktu wskazano, że nie może pełnić tych funkcji osoba, która została skazana prawomocnym wyrokiem za określone przestępstwa. Rodzaje tych przestępstw omówimy w dalszej części artykułu. 

O ile zakaz prowadzenia określonej działalności orzekany jest przez sąd fakultatywnie, o tyle zakaz pełnienia funkcji członka zarządu i rady nadzorczej wynika z mocy prawa. Już samo skazanie za określone przestępstwa sprawia, że automatycznie nie jest możliwe pełnienie funkcji członka zarządu i rady nadzorczej. Nie jest do tego potrzebne żadne dodatkowe orzeczenie sądu. 

Kiedy sąd może orzec zakaz prowadzenia działalności gospodarczej? 

Sąd może orzec zakaz prowadzenia określonej działalności gospodarczej w razie wydania wyroku skazującego. Nie jest możliwe orzeczenie tego zakazu w przypadku wyroku uniewinniającego, jak również w razie warunkowego umorzenia postępowania. 

Orzeczenie zakazu możliwe jest wyłącznie w razie, gdy skazanie nastąpiło za przestępstwo popełnione w związku z prowadzeniem działalności gospodarczej. Oznacza to, że przykładowo nie można zakazać prowadzenia działalności notarialnej notariuszowi, który dopuścił się kradzieży w sklepie spożywczym, czy spowodowania uszczerbku na zdrowiu podczas stadionowej bójki. Orzeczenie takiego zakazu będzie natomiast możliwe, gdy prowadzący kancelarię notarialną dopuści się przestępstwa przywłaszczenia defraudując środki wpłacone przez klienta na poczet tzw. depozytu notarialnego. 

Orzeczenie zakazu jest możliwe wyłącznie, gdy dalsze prowadzenie działalności przez sprawcę zagraża istotnym dobrom chronionym prawem. Oznacza to zatem ryzyko dalszego popełniania przez sprawcę podobnych przestępstw. Jeżeli takie ryzyko nie zachodzi, sąd nie powinien orzekać zakazu prowadzenia działalności gospodarczej. 

Czy sąd może orzec zakaz prowadzenia jakiejkolwiek działalności gospodarczej?

Sąd nigdy nie orzeka zakazu prowadzenia wszelkiej działalności gospodarczej. Taki środek karny nie jest bowiem znany ustawie. Przepis art.  41  § 2 kodeksu karnego jest w tym zakresie jasny, mówiąc o zakazie prowadzenia „określonej” działalności gospodarczej. Potwierdził to także Sąd Najwyższy wskazując, że:

Zakaz prowadzenia określonej działalności gospodarczej związany jest zawsze z charakterem przypisanego czynu. Orzekając ten środek karny, należy zatem zawsze wskazać przedmiotowy zakres tego zakazu. Niedopuszczalne jest więc stwierdzenie jedynie, że orzeka się zakaz prowadzenia działalności gospodarczej.

Wyr. Sądu Najwyższego z 27.04.2017 r., IV KK 113/17

Przykładowo zatem, jeżeli sprawca dopuści się przestępstwa oszustwa w związku z prowadzeniem działalności taksówkarskiej, sąd skazując za przestępstwo może orzec zakaz prowadzenia właśnie takiej działalności gospodarczej. Nie może jednak zakazać takiemu sprawcy prowadzenia działalności w zakresie sprzedaży instalacji fotowoltaicznych. 

Na jak długo orzekany jest zakaz prowadzenia określonej działalności gospodarczej?

Kwestie długości trwania zakazu prowadzenia określonej działalności gospodarczej reguluje art. 43 § 1 Kodeksu karnego. Zakaz orzeka się w latach i trwać może od roku do lat 15. Długość trwania zakazu zależy od uznania sądu. W praktyce, im większa społeczna szkodliwość wyrządzonego czynu, tym dłużej trwać będzie zakaz prowadzenia działalności. Zakaz obowiązuje od momentu uprawomocnienia się orzeczenia.  

Na czym polega zakaz pełnienia funkcji w zarządzie i radzie nadzorczej spółek?

Zostało już wskazane we wstępie, że inną regulacją aniżeli zakaz prowadzenia działalności gospodarczej, jest przewidziany w Kodeksie spółek handlowych zakaz pełnienia funkcji w zarządzie i radzie nadzorczej spółek. Nie jest to środek karny, a automatyczna konsekwencja skazania za określone typy przestępstw. Jak wskazał Sąd Apelacyjny w Warszawie: 

Utrata zdolności do pełnienia funkcji określonych w art. 18 § 1 k.s.h., w tym do pełnienia funkcji członka zarządu w spółce z o.o., następuje z chwilą uprawomocnienia się wyroku skazującego za popełnione przestępstwo i skutek ten następuje ex lege, czyli bez orzekania o tym zakazie w wyroku skazującym sprawcę.

Wyr. Sądu Apelacyjnego w Warszawie 22.02. 2019 r., VII AGa 1850/18

Katalog przestępstw, za których skazanie powoduje opisywaną sankcję, został określony w art. 18 § 2 Kodeksu spółek handlowych. Są to głównie  przestępstwa gospodarcze z Kodeksu karnego, a to: 

• Przestępstwa przeciwko ochronie informacji (art. 265 – 269c Kodeksu karnego)
  • np. przestępstwo polegające na ujawniania informacji niejawnych o klauzuli „tajne” lub „ściśle tajne” (art. 265 § 1 Kodeksu karnego); 
• Przestępstwa przeciwko wiarygodności dokumentów (art. 270 – 277d Kodeksu karnego)
  • np. wyłudzenie poświadczenia nieprawdy (art. 272 Kodeksu karnego);
• Przestępstwa przeciwko mieniu (art. 278 – 295 Kodeksu karnego)
  • np. oszustwo (art. 286 Kodeksu karnego);
• Przestępstwa przeciwko obrotowi gospodarczemu i interesom majątkowym w obrocie cywilnoprawnym (art. 296 – 309 Kodeksu karnego)
  • np. wyrządzenie szkody spółce (art. 296 § 1 Kodeksu karnego);
• Przestępstwa przeciwko obrotowi pieniędzmi i papierami wartościowymi (art. 310 – 316 Kodeksu karnego)
  • np. podrobienie weksla (art. 310 § 1 Kodeksu karnego).

Podobny skutek mieć będzie skazanie za następujące przestępstwa przewidziane w Kodeksie spółek handlowych: 

• ogłoszenie lub przedstawienie nieprawdziwych danych np. sądowi rejestrowemu (art. 587 Kodeksu spółek handlowych);
• dopuszczeniu się nieprawidłowości w celu umożliwienia bezprawnego głosowania na walnym zgromadzeniu lub bezprawnego wykonywania praw mniejszości (art. 590 Kodeksu spółek handlowych);
• dopuszczenie się nieprawidłowości przy głosowaniu lub wykonywaniu praw mniejszości na walnym zgromadzeniu (art. 591 Kodeksu spółek handlowych)

Jak długo trwa zakaz pełnienia funkcji w zarządzie i radzie nadzorczej spółek 

Zakaz pełnienia funkcji w zarządzie i radzie nadzorczej spółek trwa przez pięć lat od dnia uprawomocnienia się wyroku skazującego. Może zakończyć się wcześniej, o ile nastąpiło zatarcie skazania. 

Skazanemu przysługuje uprawnienie zwrócenia się do sądu o skrócenie bądź nawet zwolnienie z zakazu pełnienia funkcji. O kwestii tej orzeka sąd karny, który wydał wyrok skazujący. 

Pomoc prawna adwokata

Orzeczenie zakazu prowadzenia określonej działalności gospodarczej wiąże się dla przedsiębiorcy z poważnymi konsekwencjami. Dlatego w każdej sprawie, w której zachodzi ryzyko skazania przedsiębiorcy za przestępstwo, popełnione w związku z prowadzeniem działalności gospodarczej, powinien zwrócić się on po pomoc adwokata. Adwokat będzie mógł właściwie ocenić w jakim kierunku poprowadzić obronę, aby zakończyć proces w sposób najkorzystniejszy dla klienta. 

W niniejszym artykule przedstawiono wybrane, najczęściej występujące w praktyce podstawy orzeczenia zakazu pełnienia określonej działalności czy funkcji. Nie jest to jednak katalog pełny. Regulacje szczególne przewiduje przykładowo art. 373 ustawy Prawo upadłościowe, uprawniający sąd upadłościowy do pozbawienia prawa do prowadzenia działalności gospodarczej m.in. przy wystąpieniu nieprawidłowości w związku z obowiązkiem złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości.

Z kolei w kodeksie karnym przewidziane zostały także przepisy umożliwiające sądowi orzeczenie zakazu zajmowania określonego stanowiska czy wykonywania określonego zawodu. Osobną kategorią są także wewnętrzne przepisy określonych grup zawodowych, przewidujące odpowiedzialność dyscyplinarną za dopuszczenie się przestępstwa, co skutkować może nawet pozbawieniem uprawnienia wykonywania określonego zawodu. 

Jeśli potrzebowaliby Państwo pomocy prawnej w opisanych w artykule kategorii spraw, serdecznie zapraszamy do kontaktu telefonicznego bądź e – mailowego.