Dobrowolne poddanie się odpowiedzialności jest znaną na gruncie prawa karnoskarbowego instytucją, pozwalającą na zaniechanie ukarania sprawcy i to pomimo popełnienia przez niego przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego. 

Z niniejszego artykułu dowiedzą się Państwo w szczególności kiedy istnieje możliwość skorzystania z dobrowolnego poddania się odpowiedzialności, od czego uzależniona jest skuteczność wniosku sprawcy o dobrowolne poddanie się odpowiedzialności oraz jakie konsekwencje wywołuje skuteczne skorzystanie z tej instytucji. 

Ogólna charakterystyka środka w postaci dobrowolnego poddania się odpowiedzialności  

Warunki dobrowolnego poddania się odpowiedzialności normuje art. 17, które znajduje swe uzupełnienie o kwestię procesowe, związane z procedurą udzielania takiego zezwolenia w rozdziale 16 k.k.s. (art. 142 – 149 k.k.s.) 

Przechodząc do analizy przesłanek materialnych stosowania tej instytucji, a więc tych przewidzianych w art. 17 k.k.s., wskazać należy, że sąd może udzielić zezwolenia na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności, jeżeli wina sprawcy i okoliczności popełnienia przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego nie budzą wątpliwości, a jednocześnie:

1. uiszczono w całości wymagalną należność publicznoprawną, jeżeli w związku z przestępstwem skarbowym lub wykroczeniem skarbowym nastąpiło uszczuplenie tej należności;
2. sprawca uiścił kwotę odpowiadającą co najmniej najniższej karze grzywny grożącej za dany czyn zabroniony;
3. sprawca wyraził zgodę na przepadek przedmiotów co najmniej w takim zakresie, w jakim ten przepadek jest obowiązkowy, a w razie niemożności złożenia tych przedmiotów – uiścił ich równowartość pieniężną; 
4. uiszczono co najmniej zryczałtowaną równowartość kosztów postępowania.

Jednocześnie w art. 17 § 2 k.k.s ustawodawca przewidział sytuacje, kiedy udzielenie zezwolenia na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności jest niedopuszczalne. Jest tak, gdy:

1. przestępstwo skarbowe zagrożone jest karą ograniczenia wolności albo karą pozbawienia wolności;
2. przestępstwo skarbowe zagrożone tylko karą grzywny popełniono w warunkach określonych w art. 37 § 1 lub 38 § 2 k.k.s.;
3. zgłoszono interwencję co do przedmiotu podlegającego przepadkowi, chyba że zostanie ona cofnięta przez interwenienta do czasu wniesienia aktu oskarżenia do sądu. 

W dalszej części szczegółowo opisane i zanalizowane zostaną wskazane wyżej przesłanki stosowania instytucji dobrowolnego poddania się odpowiedzialności. Pierw jednak, mając już generalnie zakreślone okoliczności możliwości stosowania omawianej instytucji, wskazać należy na klika istotnych kwestii proceduralnych. 

Procedura stosowania DPO 

Instytucja dobrowolnego poddania się odpowiedzialności możliwa jest do zastosowania jedynie w postępowaniu prowadzonym przez finansowy organ postępowania przygotowawczego. Jak wynika z art. 142 § 1 k.k.s.:

W postępowaniu prowadzonym przez finansowy organ postępowania przygotowawczego, zanim wniesiono akt oskarżenia, sprawca przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego może zgłosić wniosek o zezwolenie na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności.

Złożenie przez podejrzanego wniosku o zezwolenie na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności możliwe jest zatem jedynie w toku postępowania przygotowawczego, przed wniesieniem aktu oskarżenia. 

Najpóźniej w momencie złożenia wniosku konieczne jest uiszczenie przez podejrzanego (i) należności publicznoprawnej uszczuplonej w związku z popełnionym przestępstwem skarbowym lub wykroczeniem skarbowym, (ii) tytułem kary grzywny kwotę odpowiadającą co najmniej jednej trzeciej minimalnego wynagrodzenia (w wypadku wykroczenia skarbowego – 1/10) oraz (iii) zryczałtowaną równowartość kosztów postępowania. 

Do składanego wniosku, który może zostać złożony zarówno w formie pisemnej, jak i ustnie do protokołu, należy dołączyć dowody wykonania ww. czynności. 

Ustawodawca w znacznym stopniu ograniczył możliwość cofnięcia wniosku o zezwolenie na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności. Nie jest bowiem możliwe cofnięcie takiego wniosku, przed upływem jednego miesiąca od jego złożenia, jak również po wniesieniu do sądu przez finansowy organ postępowania przygotowawczego wniosku o udzielenie zezwolenia na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności.  

W razie cofnięcia wniosku uiszczone przez sprawcę kwoty zatrzymuje się do zakończenia postępowania jako zabezpieczenie grożących mu kar, środków karnych lub innych środków oraz kosztów postępowania.

Złożony przez sprawcę wniosek w pierwszej kolejności podlega ocenie przez finansowy organ postępowania przygotowawczego. Organ ten, rozpatrując pozytywnie ten wniosek, zamiast aktu oskarżenia wnosi niezwłocznie do sądu wniosek o udzielenie zezwolenia na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności. 

Organ finansowy, może złożenie wniosku do sądu uzależnić m.in. od uiszczenia tytułem kary grzywny dodatkowej kwoty, nieprzekraczającej łącznie z wpłaconą kwotą, wysokości połowy sumy odpowiadającej górnej granicy ustawowego zagrożenia za dany czyn. 

Może się jednak zdarzyć, że organ nie przychyli się do złożonego przez sprawcę wniosku. Na postanowienie odmawiające wniesienia wniosku o udzielenie zezwolenia na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności przysługuje zażalenie do organu nadrzędnego nad finansowym organem postępowania przygotowawczego. 

W kwestii udzielenia zezwolenia na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności orzeka sąd na posiedzeniu (art. 148 § 1 k.k.s.). W wypadku gdy uwzględnia wniosek, orzeka wyrokiem.

Konsekwencje skorzystania przez sprawcę z DPO

Co szczególnie istotne prawomocny wyrok o zezwoleniu na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności nie podlega wpisowi do Krajowego Rejestru Karnego. Twierdzenie to znajduje odzwierciedlenie w orzecznictwie. Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie wprost stwierdził, że:

skoro więc wyrok zezwalający na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności nie jest wyrokiem skazującym i nie podlega wpisowi do Krajowego Rejestru Karnego, to nie może być w tym przypadku mowy o zatarciu skazania, którego sensem przecież jest uznanie skazania za niebyłe (wyr.  WSA w Warszawie z 20.05.2016 r., VI SA/Wa 247/16)

Tym samym, co wymaga podkreślenia osoba, wobec której sąd udzielił zezwolenia na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności zachowuje status osoby niekaranej. 

Analiza przesłanek stosowania instytucji DPO

Wina sprawcy i okoliczności popełnienia przestępstwa skarbowego / wykroczenia skarbowego nie budzą wątpliwości

Generalną przesłanką zastosowania środka karnego dobrowolnego poddania się odpowiedzialności jest brak wątpliwości co do winy sprawcy oraz okoliczności popełnienia przestępstwa. Przyjmuje się, że okoliczność ta oznacza, że na organach prowadzących postępowanie przygotowawcze, a następnie na sądzie ciąży obowiązek ustalenia, że dana osoba popełniła dany czyn oraz, że można przypisać jej winę. 

Konieczne jest przy tym dokonanie wnikliwych ustaleń odnoszących się do okoliczności stanu faktycznego, które poczynić można jedynie na podstawie kompletnego materiału dowodowego, z którego bezsprzecznie wynikać musi, że dana osoba zarzucany jej czyn popełniła. 

W tym kontekście należy wskazać, że wątpliwości w doktrynie budzi kwestia, czy konieczne dla zastosowania instytucji dobrowolnego poddania się odpowiedzialności jest przyznanie się sprawcy do winy. Wydaje się jednak, że właściwym jest twierdzenie, że na gruncie przepisów k.k.s. nie jest konieczne przyznanie się do winy. 

Uiszczenie w całości wymagalnej należności publicznoprawnej 

Kolejna stawiana przez ustawodawcę przesłanka stosowania dobrowolnego poddania się odpowiedzialności, dotyczy wymogu uiszczenia w całości wymagalnej należności publicznoprawnej. Wymóg ten jednak dotyczy jedynie sytuacji, w których w związku z zarzucanym podejrzanemu zachowaniem, nastąpiło uszczuplenie należności publicznoprawnej. 

Uiszczenie przez sprawcę kwoty odpowiadającej co najmniej najniższej karze grzywny grożącej za dany czyn zabroniony

Sprawca powinien wpłacić kwotę odpowiadającą najniższej karze grzywny grożącej za dany czyn, najpóźniej w chwili składania wniosku o zezwolenie na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności. Wpłacana kwota nie jest jednak traktowana jako kara grzywny, ale stanowi jej substytut. Górna granica uiszczanej kwoty nie może przekraczać połowy sumy odpowiadającej górnej granicy ustawowego zagrożenia za dany czyn (art. 146 § 2 k.k.s.).

Uiszczona kwota powinna odpowiadać stopniowi zawinienia i społecznej szkodliwości popełnionego czynu. 

Kwota ta powinna zostać uiszczona najpóźniej w momencie zgłoszenia wniosku o zezwolenie na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności (art. 143 § 1 pkt 2) k.k.s.). 

Zgodnie zaś z art. 146 § 2 pkt 1 k.k.s. złożenie wniosku, finansowy organ postępowania przygotowawczego może uzależnić od uiszczenia tytułem kary grzywny dodatkowej kwoty, nieprzekraczającej jednak łącznie z kwotą już wpłaconą wysokości połowy sumy odpowiadającej górnej granicy ustawowego zagrożenia za dany czyn zabroniony. 

Zgoda na przepadek przedmiotów

W przypadku gdy dobrowolne poddanie się odpowiedzialności tyczyć się ma typu zabronionego, za dopuszczenie się którego grozi przepadek przedmiotów, dla skorzystania z dobrodziejstwa omawianej instytucji sprawca musi wyrazić zgodę na ich przepadek przynajmniej w zakresie, w jakim przepadek ten jest obowiązkowy, a w razie niemożności ich złożenia uiścić równowartość pieniężną tych przedmiotów. 

Obowiązku uiszczenia równowartości przedmiotów przepadku nie nakłada się, gdy chodzi o przedmioty, których posiadanie i dysponowanie jest zakazane, a przepadku nie orzeka się także wtedy, gdy uregulowano należność publicznoprawną związaną z tym przedmiotem, chyba że należność ta jest niewspółmiernie niska do kwoty równowartości przepadku albo przepadek odnosi się do przedmiotów specjalnie przystosowanych do popełniania czynu zabronionego. 

Uiszczenie co najmniej zryczałtowanej równowartości kosztów postępowania 

Kolejną przesłanką zastosowania instytucji dobrowolnego poddania się odpowiedzialności jest uiszczenie przez sprawcę, najpóźniej w momencie składania wniosku o zezwolenie na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności, kwotę pieniężną ustaloną z góry, na pokrycie kosztów postępowania. 

Ryczałtowe koszty postępowania, nie mogą być wyższe niż jedna dziesiąta minimalnego wynagrodzenia. Jednak ze względu na wskazanie ustawodawcy, że musi być to co najmniej ta kwota, możliwe jest, że konieczne będzie uiszczenie kwoty w wyższej wysokości. Kwestia ta podlega jednak decyzji organu. 

Analiza przesłanek wyłączających stosowanie instytucji DPO

Wskazane poniżej okoliczności uniemożliwiają zastosowanie instytucji dobrowolnego poddania się odpowiedzialności. Ich zaistnienie, niezależnie od etapu postępowania na którym się pojawią, będą skutkować uniemożliwieniem ubiegania się o zezwolenie na dobrowolnego poddanie się odpowiedzialności, bądź też jego uwzględnieniu przez Sąd. 

Przestępstwo skarbowe zagrożone jest karą ograniczenia wolności albo karą pozbawienia wolności;

Instytucja dobrowolnego poddania się odpowiedzialności możliwa jest do stosowania jedynie w wypadku przestępstw skarbowych, które zagrożone są tylko karą grzywny. W wypadku, w którym przestępstwo skarbowe zagrożone jest karą ograniczenia wolności albo karą pozbawienia wolności skorzystanie z tej instytucji nie jest możliwe. 

Oznacza to, że nawet w sytuacji wyboru pomiędzy karą grzywny a karą innego rodzaju (karą ograniczenia wolności lub karą pozbawienia wolności) nie jest możliwe skorzystanie z tej instytucji. Taki wymóg nie znajduje zastosowania wobec wykroczeń skarbowych, gdyż te nie są zagrożone ustawowo ani karą ograniczenia, ani pozbawienia wolności. 

Przestępstwo skarbowe zagrożone tylko karą grzywną popełniono w warunkach określonych w art. 37 § 1 lub art. 38 § 2 k.k.s.

Przeszkodą w uzyskaniu zezwolenia na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności jest także popełnienie czynu w warunkach powodujących bądź mogących powodować nadzwyczajne obostrzenie kary. Przesłanki stosowania nadzwyczajnego obostrzenia kary, są następujące (art. 37 § 1 k.k.s.):

1. popełnienie umyślnie przestępstwa skarbowego, powodując uszczuplenie należności publicznoprawnej dużej wartości albo popełnienie umyślnie przestępstwa skarbowego, a wartość przedmiotu czynu zabronionego jest duża;
2. popełnienie przestępstwa skarbowego określonego w art. 62 § 2, a kwota podatku wynikająca z faktury albo suma kwot podatku wynikających z faktur jest dużej wartości;
3. uczynienie sobie z popełniania przestępstw skarbowych stałego źródła dochodu;
4. popełnienie dwóch albo więcej przestępstw skarbowych, zanim zapadł pierwszy wyrok, chociażby nieprawomocny, co do któregokolwiek z nich i każdy z tych czynów wyczerpuje znamiona przestępstwa skarbowego określonego w tym samym przepisie, a odstępy czasu pomiędzy nimi nie są długie;
5. skazanie za umyślne przestępstwo skarbowe na karę pozbawienia wolności lub karę ograniczenia wolności albo karę grzywny, a następnie w ciągu 5 lat po odbyciu co najmniej 6 miesięcy kary pozbawienia wolności lub 6 miesięcy kary ograniczenia wolności albo po uiszczeniu grzywny wynoszącej co najmniej 120 stawek dziennych popełnienie umyślnie przestępstwa skarbowego tego samego rodzaju;
6. popełnienie przestępstwa skarbowego, działając w zorganizowanej grupie albo w związku mającym na celu popełnienie przestępstwa skarbowego;
7. popełnienie przestępstwa skarbowego, używając przemocy lub grożąc natychmiastowym jej użyciem albo działając wspólnie z inną osobą, która używa przemocy lub grozi natychmiastowym jej użyciem;
8. przez nadużycie stosunku zależności lub wykorzystanie krytycznego położenia doprowadzenie innej osoby do popełnienia czynu zabronionego jako przestępstwo skarbowe.

Zgłoszono interwencję co do przedmiotu podlegającego przepadkowi

Zgodnie z art. 17 § 2 pkt 3 k.k.s. nie jest dopuszczalne zezwolenie na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności, jeśli zgłoszono interwencję co do przedmiotu podlegającemu przepadkowi. 

Interwenientem jest podmiot, który nie będąc podejrzanym lub oskarżonym w postępowaniu w sprawie o przestępstwo skarbowe lub wykroczenie skarbowe, zgłosił w tym postępowaniu roszczenie do przedmiotów podlegających przepadkowi, a zgłoszenie to zostało przyjęte.

W przypadku cofnięcia interwencji możliwe jest na nowo skorzystanie przez sprawcę z dobrowolnego poddania się odpowiedzialności, o ile nastąpi to do czasu wniesienia aktu oskarżenia do sadu. 

Jeśli potrzebowaliby Państwo pomocy prawnej w tej kategorii spraw, serdecznie zapraszamy do kontaktu telefonicznego bądź e – mailowego.