Znaczna ilość” stanowi znamię kwalifikujące w ramach kilku typów czynów zabronionych ujętych w ustawie z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu narkomanii. Taka ilość narkotyku, w przeciwieństwie do ilości zwykłej (typowej), wpływa na wzrost bezprawia, a co za tym idzie pociąga za sobą surowszą sankcję karną. W naszym artykule zostaną Państwu przedstawione daleko idące rozbieżności w rozumieniu oraz wykładni tego terminu w orzecznictwie sądowym. 

Termin „znaczna ilość” nie został legalnie zdefiniowany przez ustawodawcę. Analizowane znamię, identycznie jak wszelkie inne znamiona określane ilościowo (prócz znamion liczebnikowych), ma charakter wartościujący. Powoduje to, że organ procesowy oceniając konkretne zachowanie pod kątem realizacji znamion typów określonych w ustawie o przeciwdziałaniu narkomanii, musi dokonać oceny czy dana ilość narkotyku można uznać za znaczną.

Typy czynów zabronionych o znamieniu kwalifikującym w postaci „znacznej ilości”

Analizowane sformułowanie występuje na gruncie następujących typów czynów zabronionych opisanych w ustawie o przeciwdziałaniu narkomanii:

• wytwarzanie, przetwarzanie albo przerabianie środków odurzających, substancji psychotropowych lub nowych substancji psychotropowych albo przetwarzanie słomy makowej (art. 53 ust. 2);

• przywożenie, wywożenie, przewożenie, wewnątrzwspólnotowe nabycie lub wewnątrzwspólnotowa dostawa środków odurzających, substancji psychotropowych, nowych substancji psychoaktywnych lub słomy makowej (art. 55 ust. 3);

• wprowadzanie do obrotu środków odurzających, substancji psychotropowych, słomy makowej lub nowych substancji psychoaktywnych albo uczestniczenie w takim obrocie (art. 56 ust. 3);

• udzielenie innej osobie środka odurzającego, substancji psychotropowej lub nowej substancji psychoaktywnej, ułatwienie albo umożliwienie ich użycie albo nakłania do użycia takiego środka lub substancji (art. 58 ust. 2); 

• posiadanie środków odurzających lub substancji psychotropowych (art. 62 ust. 2);

• posiadanie nowej substancji psychoaktywnej (art. 62b ust. 2);

• uprawa mogąca dostarczyć znacznej ilości słomy makowej, liści koki, żywicy lub ziela konopi innych niż włókniste (art. 63 ust. 3);

• zabór, w celu przywłaszczenia, środków odurzających, substancji psychotropowych, nowych substancji psychoaktywnych, mleczka makowego lub słomy makowej (art. 64 ust. 2). 

W dwóch przypadkach znamię „znacznej ilość” sprawia, że typ czynu zabronionego przekształca się z występku w zbrodnię. Co za tym idzie, sprawca jest surowiej karany i wyłączona zostaje możliwości zastosowania szeregu instytucji prawnych pozwalających na złagodzenie rozmiaru grożącej represji karnej. Sytuacje te mają miejsce na gruncie art. 53 ust. 2 oraz 55 ust. 3. 

„Znaczna ilość” a wartość pieniężna narkotyków

Jeszcze na gruncie poprzednio obowiązującej ustawy o przeciwdziałaniu narkomanii z roku 1985 wyrażono pogląd, iż określenie to nie jest równoznaczne z wysoką wartością wyrażoną w pieniądzu, a odnosi się do czegoś fizycznie wymiernego, co daje się wyrazić miernikiem ilościowym (tj. liczbą opakowań, sztuk) lub wagowo (tj. w jednostkach masy) (H. Popławski, Problematyka karna w ustawie o zapobieganiu narkomanii, Nowe Prawo 1987/4, s. 59).

Pogląd ten – sprzeciwiający się utożsamianiu „znacznej ilości” z wartością pieniężną – jest dzisiaj powszechnie przyjmowany zarówno w doktrynie prawa karnego, jak i orzecznictwie sądowym.

„Znaczna ilość” w orzecznictwie sądowym

Przegląd orzecznictwa sądowego pozwala wyróżnić co najmniej kilka sposób wykładni znamienia „znaczna ilość”. Uprawnione wydaje się zaszeregowanie ich w ramach czterech modeli.  

Zgodnie z pierwszym modelem, niejako najbardziej korzystnym dla sprawcy, „znaczna ilość” narkotyku to taka, która wystarcza do odurzenia się jednorazowo kilkudziesięciu tysięcy osób. Takie stanowisko nad wyraz często wyrażane było w orzeczeniach Sądu Apelacyjnego w Krakowie:

Jak to dawniej wyraził Sąd Apelacyjny, znaczna ilość narkotyków to taka, która wystarcza do odurzenia się jednorazowo kilkudziesięciu tysięcy osób (KZS 6/97 poz. 34 – OSNPK 12/07 poz. 220, więc nie kilkudziesięciu osób, jak to czasem wyrażano (KZS 8/97 poz. 47, a podobnie SA Katowice – KZS 6/04 poz. 79 i OSNPK 11-12/04 poz. 32) czy 100-200 gramów (KZS 1/00 poz. 48 oraz 10/03 poz. 18 i OSA 9/03 poz. 94 oraz OSNPK 12/03 poz. 23). Po pierwsze – byłoby to sprzeczne z treścią owego słowa w języku polskim oznaczającego dość dużą ilość, więc nie ilość niewielką. Po drugie – byłoby sprzeczne z trójstopniowym podziałem owych przestępstw na typy kwalifikowane odnoszące się m.in. do ilości znacznych, na typy uprzywilejowane dla wypadków mniejszej wagi odnoszące się do ilości nieznacznych oraz na typy podstawowe przestępstw z cyt. ustawy. Gdyby bowiem wspomniane 10-20 dkg uznać za ilość znaczną, a dla wypadku mniejszej wagi zostawić kilka porcji, to zakres pozostały dla typu podstawnego byłby bardzo wąski, choć jako zasadniczy powinien obejmować główną ilość popełnianych przestępstw.

Wyr. SA w Krakowie z 31 sierpnia 2005 r., II AKa 167/05

Sąd Apelacyjny nie akceptuje poglądu oskarżyciela publicznego (wyrażanego też w orzecznictwie Sądu Najwyższego i niektórych sądów apelacyjnych), że znaczna ilość narkotyku to taka, która może zaspokoić potrzeby kilkudziesięciu uzależnionych. Różnica zagrożenia, sankcją karną między typem podstawowym a typem kwalifikowanym przestępstwa z art. 62 ustawy z dnia 29 lipca 2005 o przeciwdziałaniu narkomanii wskazuje, że różnicując odpowiedzialność, ustawodawca założył, iż znaczna ilość narkotyków to taka, która wystarcza do sporządzenia co najmniej kilkunastu tysięcy porcji, ilość hurtowa. Nadmierne rozszerzanie pojęcia „znaczna ilość” środka odurzającego powoduje, że jednakowo kwalifikuje się zachowania sprawców, którzy przechowują stosunkowo niewielkie ilości narkotyku i osób, które dysponują znacznymi zasobami.

Wyr. SA w Krakowie z 25 października 2006 r., II AKa 205/06

Sąd Apelacyjny wyraża ponownie pogląd, że znaczną ilością narkotyku jest nie mniej jak 2 kg substancji aktywnej, bo z tej masy można wykonać co najmniej kilkadziesiąt (20) tysięcy porcji.

Wyr. SA w Krakowie z 8 lipca 2009 r., II AKa 132/00

Sąd Apelacyjny kolejny raz wyraża pogląd, że znaczna ilość środka odurzającego to taka ilość, która wystarczy do odurzenia jednorazowo kilkudziesięciu tysięcy osób, bo przemawia za tym wykładnia językowa pojęcia „znaczna ilość” sprzeciwiająca się uznaniu, by mogło ono dotyczyć mniejszych ilości, a także wzgląd na to, by typ kwalifikowany przestępstwa nie obejmował większości możliwych przypadków zrealizowania znamion czynu zabronionego (bo to powinna być cecha typu podstawowego), lecz dotyczył sytuacji szczególnych, wyjątkowych, tyczących dokonywania obrotu hurtowego.

Wyr. SA w Krakowie z 1 lutego 2011 r., II AKa 142/10

Znaczna ilość narkotyków to taka, która wystarcza do jednorazowego odurzenia się kilkudziesięciu tysięcy osób.Chodzić powinno o ilości hurtowe, ponadprzeciętne w zwykłym obrocie środkami odurzającymi. Tylko wtedy to kwalifikujące pojęcie ma sens prawnokarny.

Wyr. SA w Krakowie z 5 kwietnia 2013 r., II AKa 47/13

Sąd Apelacyjny od dawna przyjmuje, że znaczna ilość środka odurzającego to taka, która wystarcza do odurzenia się jednorazowo kilkudziesięciu tysięcy osób. Stwierdzenie znacznej ilości środka odurzającego wynika wyłącznie z uwzględnienia kryterium ilościowego.

Wyr. SA w Krakowie z 8 listopada 2013 r., II AKa 220/13

Zgodnie zaś z drugim modelem wykładniczym, „znaczna ilość” to taka, która wystarcza do jednorazowego odurzenia się co najmniej kilkaset osób.

„Znaczną ilością” środków odurzających lub substancji psychotropowych w rozumieniu ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu narkomanii jest ilość pozwalająca na sporządzenie co najmniej kilkaset jednorazowych porcji, mogących odurzyć co najmniej kilkaset osób.

Wyr. SA we Wrocławiu z 20 lutego 2008 r., II AKa 10/08

Zgodnie z modelem trzecim, „znaczna ilość” to taka, która wystarcza do jednorazowego odurzenia się co najmniej kilkudziesięciu osób.

Miarą „znaczności” w rozumieniu art. 48 ust. 3 ustawy z dnia 24 kwietnia 1997 r. o przeciwdziałaniu narkomanii (Dz. U. z 1997 r. Nr 75, poz. 468 ze zm.), jak i art. 62 ust. 2 ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu narkomanii (Dz. U. Nr 179, poz. 1484) może być także stosunek ilości określonych środków do potrzeb jednego człowieka uzależnionego od tych środków. Jeżeli zatem przedmiotem czynu jest taka ilość tych środków, która mogłaby zaspokoić tego rodzaju potrzeby co najmniej kilkudziesięciu uzależnionych, to należy przyjąć, że jest tych środków znaczna ilość.

Wyr. SN z 1 marca 2006 r., II KK 47/05 

Znaczna ilość narkotyków to taka, która wystarcza do jednorazowego odurzenia się co najmniej kilkudziesięciu osób.

Post. SN z 1 lutego 2007 r., III KK 257/06 

Znaczna ilość narkotyków to taka, która wystarcza do jednorazowego odurzenia co najmniej kilkudziesięciu osób.

Wyr. SN z 10 czerwca 2008 r., III KK 30/08

Jeżeli przedmiotem czynności wykonawczej przestępstw określonych w ustawie z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu narkomanii (Dz.U. Nr 179, poz. 1485 ze zm.) jest taka ilość środków odurzających lub substancji psychotropowych, która mogłaby jednorazowo zaspokoić potrzeby co najmniej kilkudziesięciu osób uzależnionych, to jest to „znaczna ilość” w rozumieniu tej ustawy.

Post. SN z 23 września 2009 r., I KZP 10/09  

Na gruncie wszystkich trzech zarysowanych wyżej modeli wykładniczych pojawia się pytanie jak liczona jest owa liczba dawek, która następnie decydować ma o realizacji znamienia „znacznej ilości”. W orzecznictwie podnosi się, że należy uwzględnić ilość pozwalającą na jednorazowe użycie danej substancji, w dawce dla niej charakterystycznej, zdolnej wywołać u człowieka skutek inny niż medyczny. 

tylko wówczas dochodzi do wypełnienia przedmiotowego znamienia przestępstwa z art. 62 ust. 1 i 3 u.p.n., gdy posiadanie środka odurzającego lub substancji psychotropowej następuje w ilości pozwalającej na choćby jednorazowe użycie danej substancji, w dawce dla niej charakterystycznej, zdolnej wywołać u człowieka inny niż medyczny skutek. Wielkości występujących w obrocie (np. będących przedmiotem sprzedaży) porcji – bardzo często o wadze 1 g, przytaczanej przez Sąd Okręgowy w odniesieniu do marihuany – nie sposób utożsamiać z minimalną dawką środka potrzebną (wystarczającą) do jego użycia.

Wyr. SN z 4 listopada 2008 r., IV KK 127/08 

W końcu czwarty model wykładniczy, ocenę znamienia „znacznej ilości” nie ogranicza wyłącznie do kryteriów ilościowych, lecz uzupełnia ją o pewne kryteria jakościowe. 

Przy ustalaniu, czy w konkretnej sprawie mamy do czynienia ze zwykłą czy też ze znaczną ilością środków odurzających lub substancji psychotropowych, należy brać pod uwagę takie okoliczności jak: rodzaj środka odurzającego (decydujące znaczenie ma tutaj podział na miękkie i twarde środki odurzające); waga środka odurzającego; cel przeznaczenia (na użytek własny lub w celach dystrybucyjnych).

Wyr. SA w Łodzi z 21 stycznia 2014 r., II AKa 255/13

Organ orzekający, ustalając znamię „znacznej ilości” środków odurzających lub substancji psychotropowych w rozumieniu art. 62 ust. 2 ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu narkomanii (Dz. U. z 2017 r., poz. 783 ze zm.), powinien brać pod uwagę nie tylko kryterium ilościowe, ale i jakościowe, a także i to, w jakim celu sprawca środki te lub substancje posiadał.

Wyr. SN z 11 października 2017 r., III KK 73/17

Ocena Trybunału Konstytucyjnego

Pomimo tak daleko idących rozbieżności w orzecznictwie sądowym, Trybunał Konstytucyjny wyrokiem z dnia 14 lutego 2012 roku, (P 20/10, OTK-A 2012/2/15) uznał, iż art. 62 ust. 2 oraz art. 56 ust. 3 ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu narkomanii, w zakresie użytego znamienia „znacznej ilości” wymienionych w nich substancji, są zgodne z art. 42 ust. 1 w związku z art. 2 Konstytucji RP.

Trybunał zwrócił uwagę, iż przedmiotowej ustawie towarzyszą dwa załączniki, zawierające wykaz środków odurzających pogrupowanych w czterech kategoriach (nr 1) oraz zawierający wykaz środków psychotropowych, również w czterech kategoriach (nr 2). Poszczególne pozycje różnią się nie tylko składem chemicznym, ale co istotniejsze – siłą oddziaływania. Jak zauważył Trybunał Konstytucyjny przepisy karne, znajdują zastosowanie do każdej z kilkuset pozycji wyliczonych na kilkunastu stronach załącznika. Ustalenie in concreto treści znamienia „znaczna ilość” wymaga sięgania do okoliczności danego wypadku, a zatem uwzględnienia właściwości konkretnego narkotyku, a także – wieku, płci, masy ciała i stopnia uzależnienia posiadacza środków odurzających bądź substancji psychotropowych.

Pomoc prawna adwokata

Przegląd orzecznictwa sądowego potwierdza tezę o daleko idących rozbieżnościach w wykładni ustawowego znamienia „znaczna ilość”. Z pewnością nie sprzyja to idei pewności prawa czy budowaniu zaufania obywateli do wymiaru sprawiedliwości. Co jednak najistotniejsze, powoduje niepewność u podejrzanego (oskarżonego) co do grożących mu sankcji karnych za zarzucane mu czyny. Właśnie z tego powodu, zasadne jest skontaktowanie się z adwokatem, który podda analizie przedłożoną mu sprawę, dokona jej oceny i przedstawi rekomendowaną linię obrony.

Jeśli potrzebowaliby Państwo pomocy prawnej w tej kategorii spraw, serdecznie zapraszamy do kontaktu telefonicznego bądź e – mailowego.