Prowadzenie działalności gospodarczej wiąże się z podejmowaniem ryzyka, z lepszymi i gorszymi okresami biznesu. W tym artykule skupiamy się na sytuacji, gdy przedsiębiorca popada w znaczne kłopoty finansowe i decyduje się na zaspokajanie jedynie wybranych wierzycieli. Analizujemy zatem przestępstwo z art. 302 § 1 k.k., określane również mianem faworyzowania wierzycieli. Kiedy dochodzi do jego popełnienia? Jak wygląda odpowiedzialność karna za to przestępstwo? Jakie są kary za faworyzowanie wierzycieli? Odpowiedzi m.in. na te pytania znajdą Państwo w naszym artykule.
Wprowadzenie
Obecna rzeczywistość stawia przed każdym z nas ogromną gamę wyzwań. Trwające wojny, skutki globalnej pandemii COVID-19, szalejące stopy procentowe czy hiperinflacja zrodziły rozmaite konsekwencje w naszym codziennym funkcjonowaniu. Spora część z nich całkowicie zmieniła oblicze naszych aktywności zawodowych. Nie jest przy tym przejaskrawionym twierdzenie, iż w znacznym stopniu przyczyniły się one także do wygaszenia czy nieodwracalnego zlikwidowania wielu biznesów czy działalności gospodarczych. W efekcie tego, wyraźne grono osób prywatnych czy przedsiębiorców boryka się aktualnie z problemem spoczywających na nich długów. Niejednokrotnie związane się one z wieloma bardzo różnymi długami, których należności nie sposób całkowicie uregulować równocześnie.
W takich przypadkach, powstają fundamentalne pytania:
- jak przedstawia się kolejność spłacania spoczywających na dłużniku długów?
- czy prawo określa metodę uiszczania należności przysługującym wielu różnym wierzycielom, podczas gdy niemożliwym jest równoczesne uregulowanie ich wszystkich?
- z jakimi konsekwencjami prawnymi może spotkać się dłużnik, który spłaca zaległe należności wyłącznie jednemu spośród wielu jego wierzycieli?
Pojęcie faworyzowanego wierzyciela – typ czynu zabronionego z art. 302 § 1 k.k.
Punkt wyjścia do dalszych rozważań niewątpliwie stanowi treść przepisu art. 302 § 1 k.k. Zgodnie z nią:
Kto, w razie grożącej mu niewypłacalności lub upadłości, nie mogąc zaspokoić wszystkich wierzycieli, spłaca lub zabezpiecza tylko niektórych, czym działa na szkodę pozostałych, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.
Karalność zasadza się tutaj na bardzo prostym twierdzeniu. Spłata lub zabezpieczenie jednego wierzyciela niejako automatycznie zmniejsza szanse na zaspokojenie się pozostałych. Składnik majątkowy stanowiący przedmiot rozporządzenia dłużnika staje się odtąd niedostępny dla ogółu wierzycieli, a tym samym nie może służyć zaspokojeniu ich roszczeń w toku egzekucji uniwersalnej, jaką jest postępowanie upadłościowe.
Podmiot przestępstwa – dłużnik
Przestępstwo określone w art. 302 § 1 k.k. jest przestępstwem indywidualnym, które może popełnić jedynie sprawca mający określone kwalifikacje, czyli dłużnik.
Zakres kryminalizacji obejmuje wszystkich dłużników – zarówno tych będących przedsiębiorcami, jak i osoby prywatne (konsumentów). Oznacza to zatem, iż potencjalnie każdy może ponieść odpowiedzialność karną na jego podstawie.
Przykład
Celem lepszego zobrazowania niniejszej materii warto posłużyć się przykładem. Załóżmy zatem, iż podmiot X jest przedsiębiorcą w stanie grożącej mu niewypłacalności. Posiada on wciąż jednak środki finansowe w wysokości 60 tys. zł. Jednocześnie spoczywają na nim długi o następujących wartościach:
- 15 tys. zł u wierzyciela A;
- 45 tys. zł u wierzyciela B;
- 120 tys. zł u wierzyciela C;
- 300 tys. zł u wierzyciela D.
Jak zatem widać, podmiot X nie ma możliwości uiszczenia wszystkich tych kwot równocześnie. Matematyczne kalkulacje prowadzą przy tym do wniosku, iż kwota, jaką jeszcze dysponuje podmiot X, umożliwia mu uregulowanie należności przysługujących wierzycielom A oraz B (15 tys. zł + 45 tys. zł = 60 tys. zł). W przypadku wyboru przez niego takiego działania, wierzyciele ci staną się faworyzowanymi, a zaspokojenie ich wierzytelności nastąpi ze szkodą dla podmiotów C oraz D – nie otrzymają oni bowiem żadnych środków od swojego dłużnika X.
Hipotetycznie podmiot X może także zdecydować się pokryć z posiadanych przez siebie pieniędzy należność przysługującą wierzycielowi C bądź wierzycielowi D. Wówczas nastąpi to wyłącznie
w części – odpowiednio – 50% wierzytelności należnej podmiotowi C lub 20% wierzytelności przysługującej podmiotowi D. Mimo faktu, iż taka decyzja nie będzie skutkowała pokryciem całej należności danego wierzyciela (C bądź D), i tak stanie się on faworyzowanym względem pozostałych, którzy zostaną uznani poszkodowanymi takim działaniem podmiotu X.
Kolejność regulowania wierzytelności
Powyższy – wbrew pozorom – prosty i nieskomplikowany przykład nasuwa na myśl pytanie, jak zatem należy postępować w przypadku, w którym na danym podmiocie spoczywa wiele długów należnych różnym wierzycielom, podczas gdy niemożliwym, z uwagi na jego sytuację majątkową, jest równoczesne uregulowanie ich wszystkich w pełnej kwocie. Uprzedzając na wstępie wszelkie wątpliwości, należy zaznaczyć, iż powszechnie obowiązujące prawo nie rozstrzyga tego zagadnienia w sposób klarowny oraz wyczerpujący.
Środowisko doktryny prawniczej wypracowało całą gamę rozmaitych poglądów
w zakresie rozumienia niniejszego zagadnienia. Obrazowo streścić je można do następujących, wyodrębnionych i samodzielnie uznawanych tez:
| Teza I: | zasady uczciwego obrotu nakazują równomierne zaspokojenie wszystkich wierzycieli; |
| Teza II: | zasady uczciwego obrotu nakazują proporcjonalne zaspokojenie wszystkich wierzycieli; |
| Teza III: | dłużnik winien zaspokajać swoich wierzycieli według kolejności rysowanej przez ustawę cywilną procesową w kontekście podziału sumy uzyskanej z egzekucji (art. 1025 i n. k.p.c.); |
| Teza IV: | dłużnik winien zaspokajać swoich wierzycieli według kolejności przyjętej w ustawie upadłościowej na potrzeby podziału kwoty uzyskanej ze spieniężenia majątku upadłego (art. 342 i n. pr. up.); |
| Teza V: | w świetle norm prawnych, nie istnieje pojęcie takie jak „kolejność zaspokojenia należności wierzycieli”, bowiem dłużnik w stanie grożącej mu niewypłacalności lub upadłości powinien niezwłocznie zaprzestać spłacania czy zabezpieczania jakichkolwiek wierzycieli i priorytetowo zgłosić wniosek o upadłość. |
Powyższe tezy to wyłącznie część z występujących w środowisku prawniczym sposobów rozstrzygnięcia analizowanego zagadnienia. Choć, z całą pewnością, część z nich spotyka się z większą aprobatą, a niektóre bardziej z ostrożnym dystansem, nie da się pominąć którejkolwiek z nich.
Co istotne, różnorodność powyżej przedstawionych tez znajduje swoje odzwierciedlenie w orzecznictwie, które także nie przyznaje pełnej słuszności wyłącznie jednej z nich oraz nie definiuje w pełni prawidłowości ustalania kolejności zaspokojenia należności przysługujących różnym wierzycielom.
Innymi słowy – istnieją tezy orzecznicze, które wskazują na konieczność zaspokajania przez dłużnika należności wszystkich wierzycieli w sposób proporcjonalny, występują stanowiska sądów opowiadających się za obowiązkiem dokonywania niniejszych spłat w sposób równomierny, a także figurują tezy, zgodnie z którymi formą faworyzowania wierzycieli jest działanie dłużnika sprzeczne z normami z przepisów przedstawionych powyżej – prawa upadłościowego czy kodeksu postępowania cywilnego.
W konsekwencji, stwierdzić należy, iż dorobek polskiego orzecznictwa obfituje w nadzwyczaj różnobarwny sposób interpretacji zagadnienia prawidłowości postępowania przez dłużnika, na którym spoczywają długi będące należnościami wielu różnych wierzycieli, których nie jest on w stanie w pełni zaspokoić równocześnie.
Postępowanie w praktyce
Fakt, iż analizowane zagadnienie nie znajduje pozbawionego wątpliwości rozstrzygnięcia w polskim prawie, rodzi nadzwyczaj poważne skutki. Niewątpliwie najbardziej kluczowym oraz istotnym z nich jest jego wpływ na możliwość poniesienia odpowiedzialności karnej przez danego dłużnika na podstawie art. 302 § 1 k.k. Powyżej przedstawiona rozmaitość interpretacji tworzy na tej płaszczyźnie ogromne ryzyko. Z uwagi na tę okoliczność, tak znaczącym staje się zachowanie wszelkiej, należytej staranności oraz podejmowanie nakazanych prawem działań w obliczu grożącego stanu niewypłacalności oraz upadłości. Bez wątpienia, nadzwyczaj pomocnym jest w tym zakresie korzystanie z fachowej oraz rzetelnej pomocy prawnej.
Pomoc prawna adwokata
Jeśli znaleźliście się Państwo w sytuacji, o której mowa w tym artykule, zachęcamy do niezwłocznego zasięgnięcia konsultacji z naszą Kancelarią. Warto w tym miejscu wyszczególnić, iż adw. dr Łukasz Duśko zagadnieniu przestępstwa z art. 302 § 1 k.k. poświęcił istotną część swojej aktywności naukowej, w tym opracował wiele koncentrujących się na nim publikacji oraz jest autorem dedykowanej mu w całości pracy doktorskiej.
Jeśli potrzebowaliby Państwo pomocy prawnej w tej kategorii spraw, serdecznie zapraszamy do kontaktu telefonicznego bądź e – mailowego.
